تأثیر دستکاری فاصله و عرض هدف بر یادگیری مهارت پرتاب آزاد بسکتبال: با تاکید بر شاخص دشواری

شماره 91 بهار 9911. صص 9193 رفتار حرکتی تأثیر دستکاری فاصله و عرض هدف بر یادگیری مهارت پرتاب آزاد بسکتبال: با تاکید بر شاخص دشواری 1. دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد 2. دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد 3 2 1 حمیدرضا طاهری روحاهلل طالبی علی خیراندیش 3. دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد/ عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی بیرجند* تاريخ دريافت: 9910/31/30 تاريخ پذيرش: 9910/90/01 چکیده هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش شاخص دشواری در يادگیری مهارت حرکتی بود. بهويژه فرض شدد کده نسبت فاصله د يادگیری حرکتی باشد عرض هدف )ID( که عامل مشهودی در زمان حرکت است میتواند عامل تعینکننددهای در و هنگامی که نسبت فاصله د عرض هدف حفظ میشود يادگیری باالتری بده نسدبت زمانیکه فقط يک عامل تغییر میکند انجام میگیرد. بدين منظور در اين پژوهش 19 پسر 1 تا 90 ساله کده هیچگونه سابقه در زمینه بسکتبال نداشتند در 1 گروه به تمدرين پرتداآ ازاد بسدکتبال بدا شداخصهدای دشواری مختلف )شاخصهای دشواری يکسان سادهتر و سختتر از شرايط استاندارد( پرداختندد. پدا از اجرای 033 کوشش در قالب 93 بلوک 03 کوششی ازمدون انتقدال بدا فاصدله و عدرض هددف اسدتاندارد از شرکتکنندگان بهعمل امد. نتايج تحلیل کواريانا بر نمرات ازمون گروهها نشان از يادگیری بهتر در گروههايی که با شاخص دشواری ثابت تمرين کرده بودند داشت. چنین استنباط میشود که نسبت فاصله د عرض هدف در بهدست اوردن راهبرد کنترلی که در طول تمرين بهکار میرود مؤثر میباشد. از نتدايج ايدن پژوهش بهنظر میرسد شاخص دشواری و حفظ اين نسبت ها عامدل مدؤثری در افداايش میداان يدادگیری میباشد. پیشنهاد میشود مربیان برای افاايش میاان يادگیری با حفظ شاخص دشواری تکلیف به امدوزش مهارت بپردازند. واژگان کلیدی: شاخص دشواری يادگیری مهارت حرکتی پرتاآ ازاد بسکتبال Email:ali_kheyrandish62@yahoo.com *نويسنده مسئول

رفتار حرکتی شماره 91 بهار 9911 91 مقدمه به بازنمايی حافظه انتزاعی از مجموعهای حرکات که در ويژگیهای ثابتی با يکديگر مشترک میباشند برنامه حرکتی تعمیميافته میگويند )1(. اين تئوری بیان میکند زمانیکه يک برنامه حرکتی کسب و در سیستم عصبی انسان نقش میبندد میتواند توسط روشهای متعددی با مقادير پارامترهای مختلف اجرا گردد و به حرکات بعدی منتقل شود. در اين میان ساختار اصلی بازنمايی که وجوه جوهری نامیده میشود بدون تغییر باقی میماند )2(. وجوه جوهری مربوط به طبیعت حرکت مجموعه عناصری هستند که در برنامه حرکتی مربوط به يک طبقه از حرکت ثابت باقی میمانند. امروزه اين وجوه جوهری ثابت شامل: زمانبندی نسبی حرکت ترتیب اجزای حرکت و نیروی نسبی در حرکت میباشند. برنامه حرکتی تعمیميافته دارای وجوه جوهری میباشد که 1 در مقیاس زمانی و مقیاس فضايی جزء آن میباشد. ماهیت انتزاعی برنامه حرکتی بهوسیله شاپیرو سال 1711 بررسی شد )3(. او دوطرفه اندام مجری را در تکلیف چرخش مچ دست مطالعه کرد و بعد از چهار روز تمرين با اندام برتر آزمودنیها همان تکلیف را با دست غیربرتر اجرا کردند. درنهايت مشاهده شد که الگوی فضايی زمانی حرکت اندام غیربرتر تقريبا مشابه با الگوی حرکت همان اندامی بود که با آن تمرين کرده بودند. اين يافتهها نشان میدهد که مثبت بااليی بین دو اندام رخ میدهد. اين يافته بدان معنا است که برنامه حرکتی تعمیميافته برای يک اندام مجری میتواند بهوسیله اندام مجری ديگر مورد استفاده قرار بگیرد بنابراين از اين باور حمايت میکند که ماهیت يادگیری بهعنوان تابعی از تمرين ويژه يک عضله نیست بلکه به ماهیت انتزاعی آن مربوط میشود )4(. اگرچه مفهوم پايه برنامه حرکتی تعمیميافته بهطور کلی پذيرفته نشده است )5( و اساسا طرفداران نظريه سیستمهای پويا آن را رد میکنند اما تئوری برنامه حرکتی تعمیميافته تاثیر بهسزايی در حیطه يادگیری و کنترل حرکتی گذاشته است )6 1(. اين تئوری پژوهشگران زيادی را در مطالعه بر روی براساس يک برنامه حرکتی و يافتن خصیصههای ثابت آن برانگیخت و به اين نتیجه رسیدند که حرکات در ماهیتشان جنبههای فضايی و زمانی دارند )4(. در مورد اجزای تغییرناپذير يک برنامه حرکتی بايد گفت اين اجزا تعیینکننده طبقه و نوع حرکت اجرا شده میباشند. باور زمانبندی نسبی ثابت که بهطور گسترده مورد مطالعه قرار گرفته است شامل مقیاسپذيری زمانی حرکت است )1( و پس از آن به مقیاس فضايی اشاره میشود که نشاندهنده حرکات متوالی در الگوهای خاص میباشد که ترتیب و توالی حرکات اجرا شده دارای مقیاس واحد و مشخص میباشند. مقیاس فضايی کنترل حرکتی از سال 1971 مطرح شد. در 1. Shapiro

91 تأثیر دستکاری فاصله و عرض هدف بر يادگیری مهارت... پژوهشهای زيادی مقیاس فضايی بهعنوان يکی ديگر از ابعاد تغییرناپذير برنامه حرکتی مورد پذيرش قرار گرفته است )9 7(. علیرغم شواهد حمايتکننده نقش زمانبندی نسبی بهعنوان ويژگی تغییرناپذير کنترل حرکتی و يک ويژگی اساسی عملکرد ماهرانه هنوز پذيرفته نشده است )4(. در اجرای بعضی تکالیف میدانی که زمانبندی جزء اهداف تکلیف نمیباشد و تاثیری بر اجرا ندارد غالبا زمانبندی نسبی رعايت نمیشود )11 11(. مهمتر اينکه شواهد موجود نشان میدهد که زمانبندی نسبی يک فاکتور مهم و تعیینکننده در يادگیری نیست )12(. همچنین پژوهشگران پیشنهاد کردند که زمان نسبی میتواند تنها يک پديده استراتژيک باشد و نه يک پديده اجباری که ويژگی تغییرناپذيری برنامه 1 در حرکتی تعمیميافته را آشکار میسازد )4(. پس از معرفی اين دو عامل از وجوه جوهری هکر سال )1714( اشاره کرد که شکل يک حرکت تنها عامل تعیینکننده زمان حرکت نیست )13(. او پیشنهاد کرد که میتوان نسبت بین فاصله و عرض هدف حرکت را بررسی نمود و از آن بهعنوان يک ماهیت اساسی و مهم در کنترل حرکتی و يادگیری نام برد. اين مطلب امروزه با مفهوم شاخص دشواری )ID( 2 مورد مطالعه قرار میگیرد. به تازگی موضوعی تحت عنوان "مهارت ويژه" ذهن پژوهشگران را بهخود معطوف نموده است که در آن مهارت هايی مانند پرتاب آزاد بسکتبال يا مهارت های هدفمدار ديگرکه از يک فاصله معین و ثابت به يک هدف ثابت انجام می شوند در اثر تکرار زياد در فرد به صورت ويژه آموخته می شوند )6(. پژوهشگران بیان میکنند با تکرار اين مهارت يک برنامه حرکتی در ذهن ايجاد میشود با اين تفاوت که اين برنامه مانند برنامه حرکتی تعمیميافته قابلیت پارامتريزهشدن را ندارد و درصورت تغییر در فاصله يا اندازه هدف ديگر نتايج مطلوب حالت استاندارد ايجاد نخواهد شد. احتمال میرود در اثر ايجاد برنامه حرکتی خاص برای مهارت ويژه نوعی نسبت بین فاصله و عرض هدف در ذهن ايجاد میشود که ارتباط مستقیمی با شاخص دشواری قانون فیتز دارد. از جمله مطالعات صورتگرفته درخصوص شاخص دشواری 3 در زمینه مبادله سرعت و دقت اشاره نمود. زمان حرکت همچنین به میتوان به قانون فیتز و پوزنر دقت نسبی مورد نیاز بستگی دارد )14(. بخصوص زمان تکمیل يک حرکت به موازات افزايش دقت موردنیاز افزايش میيابد و تنها زمانیکه عرض هدف و فاصله همراه با هم تغییر کند تقريبا ثابت میماند. اگرچه اين همسانی مستقیما به يک استراتژی مشترک اشاره ندارد با اين حال نتايج هکر 1. Hacker 2. Index of dificulty 3. Fitts and posner

رفتار حرکتی شماره 91 بهار 9911 93 نشان داد که نسبت بین فاصله و عرض هدف و همچنین شکل حرکت بايستی بهعنوان يک ويژگی مهم کنترل حرکتی و موردتوجه قرار بگیرد )13(. فیتز لگاريتم نسبت عرض هدف و فاصله را شاخص دشواری )ID( نامید. همچنین وی گزارش کرد که اين قانون برای حرکات هدفگیری مختلف صدق میکند و نوع عضالت درگیر در آن نقشی 1 نشان داد قانون فیتز که تابعی از فاصله و عرض هدف است ندارند )4 15 16(. همچنین گارد میتواند مجددا برحسب شکل و مقیاس تفسیر شود )11(. طبق نظر او شکل حرکت که بهوسیله نسبت عرض هدف و فاصله در يک فضای تکبعدی تعريف میشود زمان حرکت را تعیین میکند درحالیکه مقیاس به زمان حرکت ارتباطی ندارد. برخالف يافتههای هکر اهمیت نسبت فاصله و عرض هدف به اين معنا نیست که اين نسبت يک ويژگی حیاتی برای يادگیری و حرکتی است زيرا درشرايط میدانی از اين نسبت تخطی میشود و يادگیری نیز اتفاق میافتد بنابراين ممکن است که نسبت فاصله و عرض هدف يک ويژگی مهم کنترل حرکتی نباشد )16(. درست است که وجود برخی وجوه جوهری و ثابت در برنامههای حرکتی تا حدودی تأيید شدهاند 2 و همکاران )2112( در اما در مورد تعداد آنها يا ثابت بودنشان چالشهايی وجود دارد. مالکون پژوهشی با عنوان "آيا قانون فیتز در هدفگیری مجرد تداوم دارد " به بررسی ارتباط خطی بین زمان حرکت و دشواری تکلیف در يک تکلیف هدفگیری سريع پرداختند )19(. اخیرا اين ارتباط خطی در عملکرد دوطرفه به چالش کشیده شده است چراکه انقطاعی در اين رابطه حین افزايش شاخص دشواری مشاهده شده است. آنها در دو آزمايش خود شاخص دشواری را ازطريق دستکاری جداگانه عرض هدف و فاصله هدف تغییر دادند. نتايج نشان داد که چنین انقطاعی در هدفگیری مجرد زمانیکه شاخص دشواری ازطريق عرض هدف دستکاری میشود وجود دارد ولی با دستکاری فاصله هدف انقطاع اين رابطه اتفاق نمیافتد. مدل خطی ساده که بهوسیله فیتز پیشنهاد شد برای درک اصول کلی و اساسی در ارتباط پیچیده بین محدوديتهای محیطی و کینماتیک حرکت کمک زيادی میکند. يک جنبه اصلی در اين خصوص شاخص دشواری است که حجم اطالعاتی را که برای اطمینان از پايان دقیق حرکت بر )17( 3 در روی يک هدف با عرض و فاصله ثابت نیاز است را اندازه میگیرد. اوکازاکی و روداکی پژوهش ديگری با عنوان "افزايش فاصله در پرتاب پرشی بسکتبال" به بررسی اثر افزايش فاصله بر 1. Guiard 2. Malkoun 3. Okazaki and Rodacki

91 تأثیر دستکاری فاصله و عرض هدف بر يادگیری مهارت... روی نتیجه و اجرای پرتاب پرشی بسکتبال پرداختند. بهاينمنظور پرتاب 11 بازيکن حرفهای بسکتبال فیلمبرداری شد و تعدادی از متغیرهای کینماتیکی در طی پرتاب پرشی که از 3 فاصله نزديک متوسط و دور )2/9 6/4( 4/6 اجرا میشد مورد تجزيه و تحلیل قرار گرفت. دقت پرتاب بهعنوان تابعی از محدوديتهای تکلیف از %57 به %31 کاهش يافت. ارتفاع رهايی توپ از 2/46 متر به 2/39 کاهش يافت. همچنین زاويه رهايی توپ با افزايش مسافت کاهش پیدا کرد. با اينحال سرعت رهايی با افزايش مسافت پرتاب افزايش يافت. اينکه چگونه اين تغییرات را میتوان در مورد برنامه حرکتی توجیه نمود سوالی است که در اين مطالعه به آن پرداخته نشده است اما با توجه به 1 در حوزه نظريه سیستمها ارائه خودتنظیمی و کنترل درجات آزادی در مطالعات موردی برنشتاين رسیدن به سطح بهینه اجرا تا حدودی میتواند موضوع را روشن نمايد )21(. )2115( 2 عنوان کرد يکی از اصول توانبخشی و آموزش و پرورش با بیشترين کاربرد مگیل در جهان است. اين اصل اساس برنامهريزی و گسترش آموزش است زيرا ترتیب توالی يادگیری شاگرد را بهوجود میآورد )21(. در پژوهش حاضر نقش جنبه شاخص دشواری در يادگیری حرکتی بهصورت تجربی تعیین میشود و بهويژه فرض شده است که نسبت عرض هدف و فاصله )ID( که عامل مشهودی در زمان حرکت است میتواند عامل تعینکنندهای در يادگیری حرکتی باشد. همانطور که قبال ذکر شد جنبه زمانی مهارت در نتیجه رشد الگوی زمانبندی نسبی اجراکننده تغییر میکند و اين تغییرات در جهت افزايش يا کاهش زمان کلی ايجاد خواهد شد. بهعبارتديگر محدوديتهايی که از قانون فیتز نشات میگیرد ممکن است سبب القای ماهیتهای اساسی در رشد مهارت و افزايش يادگیری گردد درنتیجه احتماال شاخص دشواری میتواند يک ماهیت حیاتی در کنترل حرکتی باشد. درنهايت آيا دقت حرکت میتواند بهعنوان يک بعد جدانشدنی در الگوهای حرکتی زمانی و فضايی باشد که تاکنون بهطور آشکار در زمینه حرکتی آزمون نشده است و بهعنوان يک محدوديت مهم در يادگیری و يک مهارت حرکتی بهشمار میآيد درنتیجه هدف از انجام اين پژوهش پاسخ به اين پرسش میباشد که دستکاری شاخص دشواری يا تغییر در نسبت فاصله و عرض هدف چه تاثیری بر میزان يادگیری دارد روش پژوهش پژوهش حاضر از نوع نیمهتجربی بوده و شامل يک طرح آزمايشی با پیشآزمون و پسآزمون در 7 گروه تجربی است. جامعه پژوهش حاضر را پسران 12 7 سال شرکتکننده در کالسهای اوقات 1. Bernstein 2. magill

رفتار حرکتی شماره 91 بهار 9911 93 فراغت شهر تهران در تابستان سال 72 تشکیل دادند که از بین آنها تعداد 11 پسر بدون هیچ سابقه ورزشی در رشته بسکتبال بهروش نمونهگیری دردسترس انتخاب شدند. هیچيک از شرکتکنندگان از هدف پژوهش آگاهی نداشت. تکلیف موردنظر پرتاب آزاد بسکتبال با شاخصهای دشواری مختلف برای هر گروه بود )برای تعیین شاخص دشواری از نسبت شعاع حلقه بسکتبال به فاصله پرتاب استفاده شد(. حلقههای مورداستفاده در اين پژوهش حلقه استاندارد فیبا با قطر 45 سانتیمتر حلقه بزرگ با قطر 55 سانتیمتر و حلقه کوچک با قطر 35 سانتیمتر بود که بر روی تختهای به ارتفاع 261 سانتیمتر نصب شده بود و سه فاصله 1/15 1/25 و 2/25 برای پرتاب آزاد درنظر گرفته شد. ازتوپ مینیبسکتبال برای پرتاب تمام گروهها در تمام مراحل پژوهش استفاده شد. از تلفیق فواصل بلند کوتاه و استاندارد با حلقههايی با قطرهای کم متوسط و زياد 7 نوع مختلف تکلیف ايجاد شد که در اين پژوهش به اختصار فاصله از حلقه را )D d( و شعاع حلقه را )r R( مینامیم و 7 تکلیف مختلف شامل پرتاب آزاد در شرايط RD, Rd, Rd s, rd, rd, rd s, r sd s, r sd, r sd بود. انديس s به معنای استاندارد و حروف کوچک و بزرگ بهترتیب برای فواصل و شعاعهای کوچک و بزرگ میباشد. در سه گروه شعاع حلقه و فاصله از سبد به يک اندازه زياد و يا کم شده بود و نسبت اين دو پارامتر ( شاخص دشواری ) ثابت ماند. جدول 1 شاخص دشواری و اندازه متغیرها را در هر گروه نشان میدهد. گروه ID متغیر ثابت ثابت متغیر متغیر متغیر متغیر ثابت متغیر جدول 9 د گروههای ازمودنی و جائیات تکلیف فاصله حلقه از نقطه پرتاآ )m1.75( استاندارد d s قطر حلقه )cm55( بزرگ r )cm35( کوچک r )cm55( بزرگ r )cm55( بزرگ r )m1.36( کوچک D )m2.14( بزرگ D )m1.36( کوچک D d sv استاندارد )m1.75( )cm35( کوچک r )cm35( کوچک r )cm45( استاندارد r s )m2.14( بزرگ D )m1.36( کوچک d d s استاندارد )m1.75( )cm45( استاندارد r s )cm45( استاندارد r s )m2.14( بزرگ D (Rd s) 1 (rd) 2 (RD) 3 (Rd) 4 (rd s) 5 (rd) 6 (r sd) 1 (r sd s) 9 (r sd) 7

91 تأثیر دستکاری فاصله و عرض هدف بر يادگیری مهارت... در مرحله اول از پرسشنامه اطالعات فردی به منظور انتخاب نمونههايی که شرايط ورود به پژوهش را دارا بودند استفاده گرديد. مالک انتخاب نمونه سالمت کامل جسمانی و عدم تجربه در رشته بسکتبال بود. روش پرتاب آزاد و نحوه قرار گرفتن توپ در دست و محل قرار داشتن پاها توسط مربی خبره آموزش داده شد. سه پرتاب برای آشنايی بیشتر توسط هر شرکتکننده اجرا شد و درنهايت شرکتکنندگان بهصورت تصادفی در گروهها قرار گرفتند. سپس پیشآزمون مهارت پرتاب آزاد بسکتبال که شامل 11 پرتاب بود انجام شد. پس از تقسیم آزمودنیها به 7 گروه مرحله با اجرای 11 بلوک 21 کوششی برای هر گروه آغاز شد. هر گروه با شاخص دشواری معین )قطر و فاصله از حلقه برای هر گروه متفاوت بود ) 211 پرتاب آزاد را طی دو روز اجرا کردند. برای سنجش دقت پرتابهای آزاد از مقیاس 4 ارزشی ايفرد )گل شدن توپ بدون برخورد به حلقه و تخته 3 امتیاز گل شدن توپ با برخورد به حلقه يا تخته 2 امتیاز برخورد توپ به تخته يا حلقه و گل نشدن 1 امتیاز و عدم برخورد توپ با تخته و حلقه 1 امتیاز( استفاده شد )22(. در ابتدای هر بلوک تمرينی به آزمودنیها گوشزد شد با حداکثر دقت و تالش خود سعی کنند توپ را داخل حلقه بیندازند و برای جلوگیری از اثر يادگیری مشاهدهای از مشاهده اجرای آزمودنیها توسط همگروهانشان ممانعت بهعمل آمد. 31 دقیقه پس از پايان مرحله آزمون بهعمل آمد که در آن آزمودنیها 11 پرتاب آزاد مشابه پیشآزمون از فاصله استاندارد به سمت حلقه استاندارد را اجرا کردند. میانگین امتیازات پرتاب هر آزمودنی در اين مرحله بهعنوان نمره آزمون ثبت شد. انفرادی برگزار شد. در اين مرحله نیز برای جلوگیری از اثر يادگیری مشاهدهای پس از اجرای پروتکل و گردآوری دادهها آزمون بهصورت برای سنجش طبیعی بودن دادهها از آزمون اکتشافی 1 استفاده شد. برای تجزيه و تحلیل اطالعات از روشهای آمار توصیفی و استنباطی شاپیرو ويلک استفاده شد. از آمار توصیفی جهت بهدست آوردن آمارههای میانگین و انحراف استاندارد و بهمنظور مقايسه امتیازات گروهها در آزمون از روش تحلیل کواريانس و مقايسه چندگانه بونفرونی 2 برای استفاده شد که نمرات پیشآزمون افراد بهعنوان متغییر مداخلهگر اعمال گرديد. آزمون لون بررسی همگنی گروهها مورداستفاده قرار گرفت. α=0.05 انجام شد. تمامی آزمونهای آماری در سطح معناداری 1. Shapiro Wilk test 2. leven

رفتار حرکتی شماره 91 بهار 9911 13 نتایج اطالعات توصیفی شرکتکنندگان براساس تفکیک گروهها در جدول 2 نشان داده شده است. جدول 0 د نتايج میانگین و انحراف معیار گروه مرحله تعداد میانگین انحراف معیار 1/134 1/171 1/69 1/16 9 (Rd s)1 1/134 1/111 1/42 1/12 9 (rd)2 1/125 1/115 1/31 1/65 9 (RD)3 1/144 1/116 1/95 1/16 9 (Rd)4 1/131 1/14 1/17 1/23 9 (rd s)5 1/153 1/164 1/19 1/19 9 (rd)6 1/151 1/172 1/31 1/51 1 (r sd)1 1/195 1/115 1/29 1/55 9 (r sd s)9 1/157 1/17 1/25 1/31 9 (r sd)7 نتايج آزمون لون بر همگنی گروهها داللت داشت.)α=0.882( نتايج تحلیل کواريانس بر نمرات آزمون و با مداخله متغییر پیشآزمون در 7 گروه )0.00=,62.389 )F=P نشاندهنده تفاوت معنادار بین گروهها بود )جدول 3 (. جدول 9 د نتايج ازمون تحلیل کوواريانا F درجه ازادی میانگین مربعات معناداری 1/257 1/279 1/117 1 پیشآزمون 1/111 62/397 1/435 9 گروه

19 تأثیر دستکاری فاصله و عرض هدف بر يادگیری مهارت... r sd و r sd s r sd r sd s RD rd RD نتايج آزمون تعقیبی بیانگر وجود اختالف معنادار در بین گروه Rd s در آزمون بود. همچنین بین امتیازات گروه با گروه با تمام گروهها بجز گروه تفاوت و rd معنادار وجود داشت. بین امتیاز گروه RD با r sd rd rd s Rd و r sd امتیازات گروه و تفاوت معناداری وجود داشت. rd با rd s r sd در آزمون تفاوت معنادار داشت. همچنین گروه r sd s r sd rd r sd s r sd r sd با Rd و rدر sd s امتیازات آزمون تفاوت معنادار داشتند. بین امتیاز گروه و با r sd و r sd s r sd تفاوت معناداری وجود داشت و درنهايت بین امتیاز گروه اختالف معناداری وجود داشت. جدول 1 د نتايج ازمون تعقیبی (rsd) (rsds) (rsd) (rd) (rds) (Rd) (RD) (rd) (Rds) *1/111 1/17 1/11 1/16 1/15 1/35 1/35 *1/116 *1/14 1/45 1/13 *1/111 1/19 *1/1 1/95 1/45 1/26 1 (Rds) (rd) (RD) (Rd) (rds) (rd) (rsd) (rsds) (rsd) r sd s همچنین میانگین نمرات گروههای RD rd و که دارای شاخص دشواری ثابت بودند در آزمون از 6 گروه ديگر بهتر بود. روند پیشرفت 7 گروه موردمطالعه طی جلسات آزمون )پیشآزمون و ( نیز در شکل 1 نشان داده شده است. همانگونه که مشاهده میشود امتیاز گروههای Rd Rd s و rd در آزمون نسبت به مرحله کاهش را نشان داد. بدين معنی که پیشرفت و کسب نمرات باالتر در مرحله سبب يادگیری و بهبود مهارت پرتاب آزاد در اين گروهها نشده است.

رفتار حرکتی شماره 91 بهار 9911 10 شکل 9 د توصیف وضعیت پیشرفت گروهها همانطور که در شکل 2 مشاهده میشود در مرحله با افزايش دشواری تکلیف )شاخص دشواری باالتر( در گروهها نمرات آزمودنیها نیز کاهش میيابد. بدين معنی که در دوره گروههايی که تکلیف دشوارتری از نظر فاصله از سبد و قطر حلقه داشتند امتیازات کمتری در پرتابهای خود کسب کردند.

19 تأثیر دستکاری فاصله و عرض هدف بر يادگیری مهارت... 2 1.8 1.6 1.4 1.2 1 0.8 0.6 0.4 0.2 0 گروه يک گروه دو گروه سه گروه چهار گروه پنج گروه شش گروه هفت گروه هشت گروه نه شکل 0 د نتايج مراحل اکتساآ و گروهها بحث و نتیجهگیری هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش شاخص دشواری يا لگاريتم نسبت فاصله به اندازه هدف در معادله سرعت دقت فیتز بر میزان يادگیری مهارت پرتاب آزاد بسکتبال بود که بر روی 7 گروه اجرا شد. با تغییر اندازه قطر حلقه و فاصله از حلقه 7 گروه آزمايشی به تمرين پرتاب آزاد با شاخصهای دشواری مختلف پرداختند. عملکرد آزمودنیها در مرحله نشان داد که با افزايش شاخص دشواری دقت پرتاب و میانگین امتیازات کاهش پیدا کرد. اين نتايج با يافتههای پژوهش اوکازاکی و روداکی همراستا میباشد )17( که در آن به بررسی اثر افزايش فاصله بر روی نتیجه و اجرای پرتاب پرشی بسکتبال پرداختند که پس از بررسی متغییرهای کینماتیکی طی پرتاب پرشی از 3 فاصله 1 و نزديک متوسط و دور دقت پرتاب بهعنوان تابعی از محدوديتهای تکلیف کاهش يافت. کواکس همکاران )2111( در پژوهشی مشابه از يک تکلیف هدفگیری دوطرفه برای شناسايی فرايندهايی که موجب تطبیق سیستم حرکتی با دستکاری ادراکی شاخص دشواری میشوند استفاده کرد )23( و با دستکاری فاصله هدف و عرض هدف به شیوهای مناسب سه شاخص دشواری با دو حالت نمايش ايجاد کرد. نتايج نشان از عدم تغییر در سرعت و شتاب در اجرای گروهها با شاخص 1. Kovacs

رفتار حرکتی شماره 91 بهار 9911 11 دشواری يکسان داشت. نتايج پژوهش کواکس تأيیدی بر يافتههای پژوهش حاضر میباشد که در شرايط ثابت شاخص دشواری اجرا تغییر نمیکند. با بررسی نتايج مشخص شد که سه گروه تمرينی r sd s RDو rd که با وجود تغییرات در اندازه حلقه و فاصله از حلقه دارای شاخص دشواری يکسانی بودند )نسبت فاصله از حلقه و عرض هدف حفظ شده بود( نمرات باالتری در آزمون کسب کردند و يادگیری بیشتری در آنها ايجاد شد. عالوهبراين سه گروه گروه اختالف معناداری با گروههای ديگر داشت اما میانگین امتیاز گروه r sd از سه گروه r sd نیز از نظر آماری r sd s RDو rd 1 و همکاران )2113( همسو بود )4( که در آن 9 کمتر بود. نتايج اين پژوهش با نتايج پژوهش کوان گروه تمرينی به اجرای تکلیف هدفزنی ستارهای پرداختند که نتايج برتری گروههايی که دارای شاخص دشواری يکسان بودند را در آزمون نشان داد. همچنین نتايج بهدست آمده با نتايج هکر )1711( و فیتز )1754( که در آن نسبت عرض هدف و فاصله بهعنوان عامل تعیینکننده زمان حرکت در تکلیف کشیدن شکل و تکلیف حرکتی هدفمدار بود موافق میباشد )13 14(. باالتر بودن نمرات گروه نسبت به rd RD در پژوهش حاضر را میتوان با استناد به پژوهش کواکس و همکاران )2111( و مالکون و همکاران )2112( توجیه کرد که در آن رابطه خطی شاخص دشواری و عملکرد در حاالتی که فاصله و عرض هدف دستکاری میشود دچار يک انقطاع شده و از حالت خطی خارج میشود )19 23(. بهعبارتديگر در حاالتی که فاصله از حلقه افزايش پیدا میکند اجرای آزمودنی و امتیاز کسبشده از رابطه خطی خود کمی تخطی میکند و دلیل آن را میتوان به شرايط فیزيکی نسبت داد که تا يک فاصله مشخص مقدار نیروی تولیدی برای پرتاب توپ کافی بوده ولی با افزايش فاصله آزمودنی به نیروی بیشتری برای پرتاب نیاز دارد که اين تقاضا ممکن است بر برنامه حرکتی انتخابی تاثیر بگذارد. همینطور که در پژوهش مالکون و همکاران )19( دامنه حرکتی دست اين انقطاع را در عرضهای باال بهوجود میآورد. البته اين يافته با نتايج کوان )4( در تضاد است زيرا در پژوهش آنها بهتری از گروهی که در شرايط DR تمرين کردند به شرايط آزمون )dr( صورت گرفت و دلیل آن تجربه آزمودنیها در اجرای مسیر حرکت و نقطهزنی در دوره تمرين بود که در دامنه حرکتی DR وجود داشت. کوان و همکاران از تکلیف حرکتی ظريف برای طرح پژوهش خود استفاده کردند که در مقايسه با تکلیف ورزشی پژوهش حاضر میتوان تضاد موجود را توجیه کرد. نتايج حاضر نشاندهنده عملکرد بهتر گروه rd نسبت بهRD در آزمون بود که میتوان با استناد به شعاع هدف مؤثر آن را توجیه نمود. اهمیت نسبت عرض هدف و فاصله در تکلیف آزمون درمورد شعاع مؤثر هدف نیز صدق میکند. منظور از شعاع هدف مؤثر همان اجرا و پرتاب به مرکز هدف و پراکندگی کم کوششها میباشد که اين شعاع هدف مؤثر حرکت 1. Kwon

11 تأثیر دستکاری فاصله و عرض هدف بر يادگیری مهارت... توسط نسبت شاخص دشواری جلسه تمرين تنظیم و اصالح میشود. شرکتکنندگان تمايل به حفظ نسبت عرض هدف و فاصله جلسه تمرين در آزمون را دارند يعنی همان شعاع مؤثر که در اينجا همان اندازه حلقه میباشد را تمرين کرده و ياد میگیرند. حال با تغییر شرايط دوباره سعی بر اجرای تکلیف در همان شعاع مینمايند که آن را میتوان در نتايج حاصل از گروه 5 2 و 6 مشاهده نمود که امتیازهای آزمون از بیشتر شد. با توجه به پژوهشهای انجامشده و عدم تأيید برنامه حرکتی تعمیميافته در بعضی حاالت تکالیف )2111( 1 که به بررسی مکانیسم شانه آرنج برای افزايش مانند پژوهش درک دبیکی و همکاران سرعت در حرکات چندمفصلی پرداختند و نتیجه گرفتند زمانبندی نسبی در حرکات آرام و متوسط )25( 2 يکسان بوده است درحالیکه در حرکات سريع متفاوت میباشد )24( و سويچینگ و الکوانیتی )26( 3 که نشان دادند در دسترسی سهبعدی نشسته که شامل حرکت بزرگ بدن و هولرباخ و فالش مسیرهای مختلف دست و هماهنگی بینمفصلی است دستيابی به چارچوب GMP رد شده است. میتوان احتمال داد غیر از مولفههای تغییرناپذير برنامه حرکتی که باعث شکلگیری يک برنامه حرکتی در نیمکره غالب میشود و در پی آن يادگیری حاصل میشود عامل ديگری وجود داشته باشد که يادگیری را تحت تاثیر قرار دهد. در اين پژوهش با توجه به تعداد تکرارهای هر گروه و ويژگی تکلیف که در تمام گروهها مشترک بود و در يک طبقه از حرکات قرار میگرفت میتوان عنوان نمود عاملی وجود دارد که باعث افزايش يادگیری در بعضی گروهها شده است. با اينحال هنوز يک سوال مطرح است که آيا شاخص دشواری يک عامل مهم در يادگیری مهارتهای حرکتی است در اين پژوهش به اين نتیجه رسیديم که يادگیری مهارت زمانی که هر دو عامل فاصله و شعاع توسط نسبت مشابه تغییر داده شود بهتر از زمانی است که تنها فاصله و يا شعاع تغییر کند. بهويژه يادگیری زمانی که فاصله و عرض هدف به يک نسبت افزايش میيابد بسیار باال بود. اين واقعیت که نسبت بین فاصله و عرض هدف در میزان يادگیری از موقعیتهای اهداف که موقعیت واقعی بازو و دست شرکتکنندگان را تعیین میکند مهمتر است به اين موضوع اشاره دارد که برنامهريزی اجرا و يادگیری حرکات صرفا شامل يادگیری الگوی فضايی زمانی تمرين شده )21( 4 میباشد. درعوض در يادگیری محدوديتهای تحمیلشده ازسوی تکلیف که توسط نیوول محدوديتهای تکلیف نامیده شده نقش مهمی در يادگیری دارد. با اينحال اصول تغییرناپذير 1. Debicki DB, Watts S, Gribble PL, Hore J 2. Soechting JF, Lacquaniti F 3. Hollerbach JM, Flash T 4. Newell

رفتار حرکتی شماره 91 بهار 9911 13 برنامه حرکتی )وجوه جوهری( که توسط طرفداران برنامه حرکتی تعمیميافته پیشنهاد شده بهوسیله نتايج ما حمايت نمیشود زيرا براساس نظريه برنامه حرکتی و وجوه جوهری با استفاده از عملی به نام پارامتريزهکردن به اجرای حرکات پرداخته و اين اجرا اگر به مقدار خاصی تکرار گردد سبب يادگیری يک مهارت میشود و اين تغییرات در فاصله از هدف اصول تغییرناپذير برنامه ازقبیل زمانبندی و توالی را تغییر نمیدهد. حال با توجه به اين توضیحات به اين نتیجه میرسیم که در گروههايی مانند 5 6 4 1 و 7 با اينکه تمرين با تکرارهای مشابه با گروههای 9 3 2 و 1 صورت گرفته ولی يادگیری صورت نپذيرفته است ولی در گروههای 3 2 1 و 9 با وجود همان پارامتريزهشدن يادگیری اتفاق افتاد. میتوان استنباط نمود زمانبندی نسبی به احتمال زياد منعکسکننده استراتژی شرکتکنندگان است. بهعبارتديگر زمانبندی نسبی میتواند حفظ شود اما برای يادگیری نیازی به حفظ آن نمیباشد. ويژگیهای ذاتی توصیفکننده بازنمايی برنامههای حرکتی احتماال بیشتر شامل ويژگیهای فضايی دقتی است تا ويژگیهای زمانی. ويژگیهای زمانی حرکات يادگرفته شده بهعلت محدوديتهای تکلیف پويايی ذاتی شرکتکنندگان و هدف شرکتکنندگان از اجرای تکلیف است )29( درحالیکه محدوديت فضايی ايجادشده توسط تکلیف مانند نسبت عرض هدف و فاصله يک عامل تعیینکننده کنترل حرکتی است. در بسیاری از مطالعات برنامه حرکتی تعمیميافته هدف از تکلیف ساختار فضايی و زمانی است. اين ساختار آموختنی است بنابراين تعجبآور نیست که ناديده گرفتن اين ساختار در آزمون مشکل است. در پژوهش حاضر نسبت عرض هدف و فاصله از عوامل افزايش يادگیری است. با اينحال اثر قوی شاخص دشواری به درونيابی محدود میشود. شرايط گروهها نشان میدهد که ويژگیهايی در تعیین وجود دارد که در مطالعه ما بررسی نشده است. نتايج کلی نشان میدهد که مقیاسپذيری دقت يک عامل بسیارمهم در تعیین میزان يادگیری حرکتی است. در اين پژوهش شرکتکنندگان در گروههای مختلف تکلیف را با شاخص دشواری مشخص تمرين کردند. حال در آزمون فرد تکلیف جديدی را با همان شرايط نسبت عرض هدف و فاصله انجام داد. بهعبارتديگر الگوی ID حفظ شد و شرکتکنندگان يادگیری باالتری را نشان دادند زيرا از محدوديتهای مشابه استفاده شده است و مشاهده شد در بعضی گروهها که در تکلیف ی نسبت فاصله و اندازه هدف تغییر میکرد يادگیری کمتر شد. احتمال میرود اجراکنندگان نیاز به جايگزينی يک استراتژی کنترل پويا در مواجه با محدوديت جديد داشتند. اين پژوهش نشان داد که شاخص دشواری که يک عنصر کلیدی در کنترل حرکتی است و يک عامل مهم در بازنمايی مشترک ادراک و عمل است بر روی کنترل ساختار و عملکرد تاثیر میگذارد.

11 تأثیر دستکاری فاصله و عرض هدف بر يادگیری مهارت... با توجه به نتايج پژوهش حاضر مشخص شد يادگیری در پی ثابت نگه داشتن شاخص دشواری تسهیل خواهد شد چراکه اين مسئله در مورد نتايج آزمون گروهها با شاخص دشواری يکسان اتفاق افتاد. بهنظر میرسد عاملی وجود دارد که باعث تفاوت میزان يادگیری در بین گروههای تمرينی شده است. برطبق نظريه برنامه حرکتی تعمیميافته اشمیت 1 تمرين باعث تثبیت وجوه جوهری مهارت پرتاب آزاد بسکتبال خواهد شد که اين مسئله در نتايج مرحله اين پژوهش بهوضوح تأيید گرديد. آن چیزی که بهعنوان سوال مطرح است اين است که چرا با وجود همگنی گروهها و شرايط يکسان تمرينی گروهها يادگیری متفاوتی داشتند در پژوهش حاضر تمرکز پژوهشگر بر ترکیبهای مختلف پارامترهای برنامه حرکتی )قطر حلقه و فاصله پرتاب( بهعنوان شاخصی برای دشواری حرکت بود و مشخص گرديد گروههايی که دارای شاخصهای دشواری يکسان بودند بهترين عملکرد را در آزمون نشان دادند لذا میتوان احتمال داد شاخص دشواری يکی از متغیرهای تاثیرگذار بر يادگیری برنامه حرکتی باشد که پیشنهاد میشود در پژوهشهای آينده برای روشن شدن نقش شاخص دشواری بهعنوان خصیصه تاثیرگذار و مهم در يادگیری حرکت با کنترل عامل زمانبندی نسبی بین اجرا و الگوی حرکت شاخص دشواری بررسی شود. منابع 1) Schmidt R A. A schema theory of discrete motor skill learning. Psychol Rev. 1975;82(4):225. 2) Turvey M. Preliminaries to a theory of action with reference to vision. Perceiving, Acting and Knowing. 1977:65211. 3) Shapiro D. Bilateral transfer of a motor program. annual meeting of the American Alliance for health, physical education and recreation. Seattle. WA; 1977. 4) Kwon O S, Zelaznik H N, Chiu G, Pizlo Z. Human motor transfer is determined by the scaling of size and accuracy of movement. J Motor Behav. 2010;43(1):1526. 5) Newell K M. Schema theory (1975): Retrospectives and prospective. Res Q Exercise Sport. 2003;74(4):8383. 6) Schmidt R A. Motor schema theory after 27 years: Reflections and implications for a new theory. Res Q Exercise Sport. 2003;74(4):75366. 7) Sherwood D E, Lee T D. Schema theory: Critical review and implications for the role of cognition in a new theory of motor learning. Res Q Exercise Sport. 2003;74(4):82376. 8) Wright C E. Generalized motor programs: Reexamining claims of effector independence in writing.. Motor representation and control. 1990, 294320. 1. Schmidt

رفتار حرکتی شماره 91 بهار 9911 13 9) Viviani P, Schneider R. A developmental study of the relationship between geometry and kinematics in drawing movements. J Exp Psychol: Human Perception and Performance. 1991;17(1):198. 10) Gentner D R. Timing of skilled motor performance: Tests of the proportional duration model. Psychological Review. 1987;94(2):255. 11) Heuer, Herbert. "Invariant relative timing in motorprogram theory." Advances in psychology 81 (1991): 3768. 12) Heuer H, Schmidt R A. Transfer of learning among motor patterns with different relative timing. J Exp Psychol: Human Perception and Performance. 1988;14(2):241. 13) Hacker, W. (1974). Anforderungen an Regulation und Zeitbedarf bei gef uhrten Bewegungen: Zur G ultigkeit des Derwort Von Weizs ackerschen Gesetzes der konstanten Figurzeit [Accuracy constraints and required duration for guided movements: The validity of DerwortVon Weizs acker s isochrony principle]. Zeitschrift f ur Psychologie, 182, 307 37. 14) Fitts P M. The information capacity of the human motor system in controlling: The amplitude of movement. J Exp Psychol. 1954;47(6):381. 15) Drury C G. Application of Fitts' Law to footpedal design. Human Factors: The J HF Ergo Soc. 1975;17(4):73368. 16) Langolf G, Hancock W M. Human performance times in microscope work. Alie Transactions. 1975;7(2):7110. 17) Guiard Y. The problem of consistency in the design of Fitts' law experiments: Consider either target distance and width or movement form and scale. Proceedings of the SIGCHI Conference on Human Factors in Computing Systems; 2009: ACM. New York, NY, USA. 18) SleimenMalkoun R, Temprado J J, Huys R, Jirsa V, Berton E. Is Fitts law continuous in discrete aiming? Plos One. 2012;7(7):41190. 19) Okazaki V, Lamas L, Okazaki F, Rodacki A. Efeito da distância sobre o arremesso no basquetebol desempenhado por crianças. Motricidade. 2013;9(2):6273. 20) Bernstein, N A. On dexterity and its development. In Latash M L & Turvey M T (Eds). Dexterity and it s development. Mahwah N J. Erlbaum Publishers;1996:1244. 21) Magill R A, Anderson D. Motor learning and control: Concepts and applications. New York: McGrawHill; 2007. 22( رستمی ربابه واعظ موسوی محمدکاظم بهرام عباس. تاثیر تصويرسازی شناختی و انگیزشی همراه با تمرين بدنی بر عملکرد و يادگیری پرتاب آزاد بسکتبال. علوم حرکتی و ورزش. 1397 ) 14 (: 51 35. 23) Kovacs A, Buchanan J J, Shea C H. Perception of index of difficulty: Influences on control structure and performance. J Sport Exercise Psy; 2007. Human Hinetics Publ inc 1607 n market st, po box 5076. USA: Champaign, il 618202200. 24) Debicki D, Gribble P, Watts S, Hore J. Kinematics of wrist joint flexion in overarm throws made by skilled subjects. Exp Brain Res. 2004;154(3):94382. 25) Soechting J, Lacquaniti F. Invariant characteristics of a pointing movement in man. J Neurosci. 1981;1(7):20710.

11 تأثیر دستکاری فاصله و عرض هدف بر يادگیری مهارت... 26) Hollerbach J M, Flash T. Dynamic interactions between limb segments during planar arm movement. Biol Cybern. 1982;44(1):6777. 27) Newell K. Coordination, control and skill. Adv Psych. 1985;27:295317. 28) Turvey M T. Coordination. A M Psychol. 1990;45(8):938. ارجاع دهی به روش ونکوور طاهری حمیدرضا طالبی روحاهلل خیرانديش علی. تأثیر دستکاری فاصله و عرض هدف بر يادگیری مهارت پرتاب آزاد بسکتبال: با تأکید بر شاخص دشواری. رفتار حرکتی. بهار 1374 1)17(:3351.

رفتار حرکتی شماره 91 بهار 9911 13 The effect of manipulated of the distance and width of target on learning in basketball free threw: according to index of difficulty H.R. Taheri 1, R.Talebi 2, A. Kheyrandish 3 1. Associate Professor at Ferdowsi University of Mashhad. 2. PhD Student at Ferdowsi University of Mashhad 3. PhD Student at Ferdowsi University of Mashhad* Received date: 2013/11/23 Accepted date: 2014/03/15 Abstract The purpose of this study was to investigate the accuracy effectiveness on transfer of learning motor skill. In particular; it was assumed that the intervalaccuracy (ID), that is an obvious factor in movement time, may determining effect in transfer learning motor. When the intervalaccuracy is maintained higher transmitting can be performed than just an agent change. In this study,71 boys between age 9 to be 12 years old, who had no experience in basketball, practicing free throw basketball with different index of difficulty in 9 different groups. After 200 efforts in 10 blocks that each blocks has 20 efforts, Participants underwent transfer testing. Results of ANCOVA based on their score on the test, showed better transfer of learning was in the group that had the same index of difficulty. It can be inferred that the intervalaccuracy in obtaining effective control strategy, which is used during training. It can be concluded from these results that the index of difficulty and maintaining this ratio may be effective to increase the transmission rate. We suggest that, Coaches teaching the skills of play with the maintaining of task's index of difficulty to increase the transfer of learning. Keywords: Index of difficulty, Transfer, Motor skills, Basketball free threw Corresponding Author Email: ali_kheyrandish62@yahoo.com *